Workshop in Schwedt/Oder (Archiv)

Einladung: 19. November 2021, 9 Uhr

Die Schwedter Schwedenschanze

Historische Karten und Stadtpläne haben bis heute nichts von ihrer Faszination verloren. Wie kann ich mich auf historischen Karten orientieren? Was kann man auf den Plänen entdecken? Gibt es tatsächlich „Verschwundene Orte“ und sind die Überreste von historischen Anlagen und Befestigungen heute noch in der Landschaft zu finden? Eine Klasse der Schwedter Gesamtschule Talsand ist in einem Kartenworkshop genau diesen Fragen nachgegangen.

Unterstützt vom Kartenexperten Dr. Radosław Skrycki aus Chojna sowie dem ehrenamtlichen Bodendenkmalpfleger Eckhart Walther aus Angermünde und der Museumspädagogin Ursula Dittberner aus Schwedt stand das Areal im heutigen Park Heinrichslust im Fokus. Im Dreißigjährigen Krieg befand sich hier ein befestigtes Lager des Schwedenkönigs Gustav Adolf.

Der Dreißigjährige Krieg in der Uckermark

Von 1628 bis 1629 zog das Heer des kaiserlichen Feldherrn Albrecht von Wallenstein (1583–1634) verwüstend durch Brandenburg. Auch Schwedt und die umliegenden Ortschaften litten unter den Gewalttätigkeiten der Soldaten. Aus der Stadt wurden 20.000 Reichstaler Kriegsgeld erpresst. Über 100 Menschen starben an den Folgen, der von den durchkommenden Truppen in die Stadt gebrachten Seuchen. Erst 1631 drangen die protestantischen schwedischen Truppen durch das Tal der Welse abwärts nach Vierraden und Schwedt. Anfang Februar 1631 waren beide Städte in schwedischem Besitz.

Zeitgleich begannen die Schanzarbeiten in Schwedt. Sie standen unter dem Kommando des schwedischen General Johan Banér (1596–1641). König Gustav II. Adolf Wasa verlegte im März 1631 seinen strategischen Mittelpunkt nach Schwedt und nahm in den Schlössern Schwedt und Vierraden Quartier. Seine Soldaten campierten in der eigens dafür errichteten Verschanzung in der Kuhheide. Außerdem war die schwedische Armee in Heinersdorf, Angermünde und Schwedt einquartiert.

Im Spätherbst 1635 verbündete sich Kurfürst Georg Wilhelm mit den Sachsen und den Kaiserlichen. Nun befand sich Brandenburg-Preußen im Kriegszustand mit Schweden. Zwei Jahre später sperrten die Schweden Schwedts Bürgermeister Kretschmer ein und zwangen die Bürger, ihn gegen eine Kontributionszahlung einzulösen. Zu diesem Zeitpunkt war die punktuell genutzte Verschanzung bereits geräumt.

100 Jahre später war diese Befestigung zunehmend in Vergessenheit geraten. Erst Markgraf Friedrich Heinrich (1709–1788) ließ dort 1778 einen Pflanzgarten nach englischem Vorbild anlegen, der den Herrschenden fortan zur Jagd und Erholung diente.

Das Schwedenlager ist auf den historischen Karten zu finden. Doch wie sieht es heute an diesem Ort aus? Nach der „theoretischen“ Kartenarbeit im Museum ging es ganz „praktisch“ hinaus ins Gelände. Und tatsächlich: Die letzten Überreste der Schanzanlagen aus dem Dreißigjährigen Krieg wurden mit Hilfe der historischen Karten im Park Heinrichslust gefunden.

Szwedzki Szaniec w Schwedt

Historyczne mapy i plany miast fascynują do dziś. Jak orientować się na mapach historycznych? Co można odkryć na planach? Czy rzeczywiście istnieją „zaginione miejsca“ i czy pozostałości historycznych budowli i fortyfikacji można jeszcze dziś odnaleźć w krajobrazie? Klasa ze Szkoły Zbiorczej Talsand w Schwedt poszukiwała odpowiedzi na te pytania podczas warsztatów kartograficznych.

Przy wsparciu specjalisty ds. map dr Radosława Skryckiego z Chojny, a także honorowego kuratora archeologicznego Eckharta Walthera z Angermünde i edukatorki muzealnej Ursuli Dittberner ze Schwedt, skupiono się na obszarze dzisiejszego parku Heinrichslust. W czasie wojny trzydziestoletniej znajdowała się tu forteca króla szwedzkiego Gustawa Adolfa.

Wojna trzydziestoletnia w Marchii Wkrzańskiej

W latach 1628-1629 wojska cesarskiego dowódcy Albrechta von Wallensteina (1583-1634) spustoszyły Brandenburgię. Schwedt i okoliczne wioski również zostały ciężko dotknięte przemocą ze strony żołnierzy. Z miasta wymuszono 20 000 talarów Rzeszy na potrzeby wojny. W wyniku epidemii, jaką sprowadziły do miasta przeprawiające się wojska, zmarło ponad 100 osób. Dopiero w 1631 r. protestanckie wojska szwedzkie przebiły się doliną rzeki Welse do Vierraden i Schwedt. Na początku lutego 1631 r. oba miasta były już w posiadaniu Szwedów.

W tym samym czasie w Schwedt rozpoczęły się prace okopowe. Dowodził nimi szwedzki generał Johan Banér (1596-1641). Król Gustaw II. Adolf Wasa w marcu 1631 r. przeniósł swoje centrum strategiczne do Schwedt i zajął kwatery w pałacach Schwedt i Vierraden. Jego żołnierze rozbili obóz w specjalnie do tego celu zbudowanym szańcu na terenie Kuhheide. Ponadto wojska szwedzkie kwaterowały w miejscowościach Heinersdorf, Angermünde i Schwedt.

Późną jesienią 1635 r. elektor Jerzy Wilhelm zawarł sojusz z Sasami i Cesarstwem. Brandenburgia-Prusy znajdowała się teraz w stanie wojny ze Szwecją. Dwa lata później Szwedzi uwięzili burmistrza Schwedt, Kretschmera, i zmusili mieszkańców do wykupienia go w zamian za kontrybucję. W tym czasie częściowo użytkowane szańce zostały już usunięte.

100 lat później fortyfikacja ta coraz bardziej traciła na znaczeniu. Dopiero w 1778 r. margrabia Friedrich Heinrich (1709-1788) założył tu ogród roślinny wzorowany na angielskim, który odtąd służył władcom do polowań i wypoczynku.

Obóz szwedzki można znaleźć na mapach historycznych. Jednak jak wygląda to miejsce dzisiaj? Po „teoretycznych“ zajęciach kartograficznych w muzeum przyszedł czas na część „praktyczną“ w terenie. I rzeczywiście: ostatnie pozostałości fortyfikacji z czasów wojny trzydziestoletniej odnaleziono w parku Heinrichslust dzięki mapom historycznym.